Wielki Piątek to wspomnienie i uobecnienie męki i śmierci Chrystusa na krzyżu. Jest to dla całego Kościoła dzień pokuty i postu. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest on dniem żałoby, ale celebracji zwycięskiej śmierci Chrystusa pokonującego grzech i śmierć mocą swojej ofiary. Dlatego mówimy o błogosławionej i chwalebnej Męce Pana Jezusa. W ten dzień Kościół – zgodnie ze starożytną tradycją – nie sprawuje Eucharystii i innych sakramentów, z wyjątkiem sakramentu pokuty i namaszczenia chorych. Celebruje się jedynie liturgię Męki Pańskiej.

Liturgię Męki Pańskiej cechuje powaga i surowość, która jest podkreślona chociażby wystrojem kościoła. Z prezbiterium usunięte są wszystkie sprzęty liturgiczne, a ołtarz jest obnażony. Nie ma też na nim krzyża, świeczników i obrusów, co oznacza, że nie będzie dziś odprawiana Msza Święta. Czerwony kolor szat liturgicznych wskazuje nie tyle na krew i męczeństwo Chrystusa, ile na Jego królewską godność i zwycięstwo osiągnięte przez mękę. Liturgia wielkopiątkowa, zgodnie z najstarszą tradycją Kościoła, ma następujący porządek: liturgia słowa, adoracja krzyża, Komunia Święta i procesja do Grobu Pańskiego.

Celebrację rozpoczyna procesja wejścia w ciszy, bez dodatkowych znaków (świec, kadzidła i krzyża). Cisza, powaga, ogołocenie i surowość podkreślają doniosłość wydarzeń Wielkiego Piątku. Po przybyciu do prezbiterium kapłan wykonuje tzw. gest prostracji, czyli pada na twarz i leży krzyżem. Jest to znak najbardziej intensywnej modlitwy. Wyraża on ukorzenie się człowieka wobec Boga, smutek i ból Kościoła, ale także uniżenie przed tajemnicą, którą mamy rozważać. Wierni w tym czasie klękają i modlą się w ciszy. Celebrans zaś udaje się do miejsca przewodniczenia i odmawia modlitwę. Bez dodatkowych obrzędów wstępnych następuje liturgia słowa.

Liturgia słowa ma taki sam układ jak podczas Mszy Świętej, a wybór czytań sięga początków Kościoła. Czytanie z Księgi proroka Izajasza mówi o cierpiącym Słudze Pańskim (Iz 52, 13 – 53, 12), w którym rozpoznajemy Chrystusa podejmującego mękę za zbawienie świata. Po psalmie następuje czytanie z Listu do Hebrajczyków (Hbr 4, 14-16; 5, 7-9), ukazujące istotny element męki, czyli spełnienie woli Ojca. Przez to Chrystusowe posłuszeństwo dokonuje się nasze zbawienie. Z kolei Pasja według św. Jana (J 18, 1 – 19, 42) nie koncentruje się na cierpieniu Zbawiciela, ale podkreśla Jego królewską godność i kolejny raz uwypukla fakt, że wielkopiątkowa liturgia jest celebracją zwycięstwa Chrystusa na krzyżu. Właśnie słuchanie opisu Męki Pańskiej ma nam pomóc współczuć z Chrystusem, towarzyszyć Mu podczas Jego drogi krzyżowej – tak jak uczynił to Jan. Męka jest śpiewana przez kantorów i chór lub odczytywana z podziałem na role, co pomaga przeżyć jej głęboką dramaturgię.

Pierwszą część wielkopiątkowej celebracji kończy modlitwa powszechna, której tekst pochodzi z V wieku. Obejmuje ona swoim zasięgiem wszystkich ludzi, podobnie jak Chrystus, umierając na krzyżu, chce owocami męki obdarować całą ludzkość i świat. Tym sposobem zostaje nam ukazana powszechność Kościoła katolickiego. Modlitwa składa się z dziesięciu intencji: za Kościół święty, za papieża, za wszystkich, którzy służą Kościołowi, za katechumenów, o jedność chrześcijan, za Żydów, za niewierzących w Chrystusa, za niewierzących w Boga, za rządzących państwami oraz za strapionych i cierpiących. Kapłan śpiewa zapowiedź intencji, następnie wszyscy przez chwilę modlą się w ciszy, po której celebrans intonuje specjalną prośbę. Nasze każdorazowe „Amen” ma być świadomym włączeniem się w tę modlitwę i osobistym jej potwierdzeniem.

W uroczystej procesji przez środek kościoła, w ciszy, zostaje wniesiony zasłonięty Krzyż. Następnie celebrans, śpiewając: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata”, odsłania jedno ramię krzyża, unosi go do góry w celu adoracji, a wszyscy klękając odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Ten gest powtarza się jeszcze dwukrotnie, aż do całkowitego odsłonięcia krzyża. Zarówno słowa, jak i gesty przedstawiają krzyż jako znak zwycięstwa. Po tym obrzędzie następuje osobista adoracja krzyża, a dokładniej osoby ukrzyżowanego Chrystusa. Ma ona być aktem współczucia i miłości, które zrodziły się w nas w trakcie słuchania opisu Męki Pańskiej. Zwyczajowo wierni oddają Chrystusowi cześć przez ucałowanie krzyża. Ten gest może nam pomóc powierzyć Chrystusowi całe nasze życie, a zwłaszcza to, czego sami nie możemy unieść nasze słabości, cierpienia, upadki i błędy. Po zakończeniu adoracji krzyż umieszcza się w prezbiterium, a obok niego stawia się zapalone świece.

Od tej chwili, aż do rozpoczęcia Wigilii Paschalnej, przyklęka się przed tym Krzyżem, tak jak przed Najświętszym Sakramentem.

Trzecia część liturgii, czyli Komunia Święta, jest owocem Męki Pańskiej i adoracji Krzyża. Ta kolejność obrzędów ukazuje, że w wodzie i krwi, które wypłynęły z przebitego boku Chrystusa, Kościół dopatruje się źródła sakramentów. Komunia Święta łączy nas z ofiarą Chrystusa, a także wiąże nasze życie z Krzyżem Chrystusa i jest zapowiedzią naszej nieśmiertelności. Po odmówieniu modlitwy Ojcze nasz wierni przyjmują Ciało Chrystusa, które zostało konsekrowane podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, co podkreśla jedność Wieczernika i Kalwarii.

Obrzędy kończy, głęboko poruszająca swą prostotą, procesja do Grobu Pańskiego. Przy dźwięku kołatek i śpiewie:

„Odszedł Pasterz nasz, co ukochał lud”, celebrans przenosi Najświętszy Sakrament do kaplicy, zwanej Grobem Pańskim. Nałożony na monstrancję welon symbolizuje całun, który okrył ciało Chrystusa złożonego do grobu.

Po zakończeniu liturgii ponownie obnaża się ołtarz. Ta czynność ma podkreślić fakt, iż Kościół nie sprawuje Mszy Świętej w Wielką Sobotę. Ponadto ma także wymiar symboliczny – wskazuje na ogołocenie, opuszczenie i śmierć Chrystusa.

Bardzo potrzeba nam głębokich, mocnych przeżyć. Można je osiągnąć prostymi środkami, takimi jak powaga i cisza. Powinno się wyłączyć komputer, telewizor czy radio, by zachować w domu nastrój skupienia. Można umieścić na stole krzyż, postawić przy nim świece, a o 15.00 (godzina śmierci Pana Jezusa) warto przerwać zajęcia i w postawie dziękczynienia odmówić Koronkę do Miłosierdzia Bożego albo po prostu zachować chwilę ciszy. Post ścisły niech będzie prawdziwym postem o chlebie i wodzie (lub nawet o samej wodzie). Warto także w ciągu dnia razem z rodziną odprawić drogę krzyżową albo uczestniczyć w niej w kościele. Po liturgii Męki Pańskiej można pozostać w świątyni na śpiewanych Gorzkich żalach i adoracji.

W Wielki Piątek możemy także przeżyć te straty i smutki, które do tej pory nie zostały przez nas przyjęte. Mamy możliwość, by je nawet opłakać i połączyć ze śmiercią Chrystusa. To często przynosi ulgę, a wylane łzy wysychają.

Opracowano na podst. Wielki Tydzień. Przewodnik. Praca zbiorowa C.O.D.A. Maciejówka 2015

Więcej zdjęć z liturgii Wielkiego Piątku: